Toen wij in juni de Jaarrekening 2020 en de Kadernota 2022 presenteerden, was dat niet zonder trots over wat we bereikt hebben in deze coalitieperiode. In de Jaarrekening hebben we een uitgebreid beeld geschetst hoe we zijn omgegaan met de effecten van de coronacrisis op de samenleving en hoe we aanvullend op de ondersteuningsmaatregelen van het Rijk hebben geprobeerd de vitale Eindhovense maatschappelijke infrastructuur overeind te houden. Verder hebben we in de jaarrekening geschetst hoe we – ondanks corona – invulling hebben gegeven aan het realiseren van de ambities zoals verwoord in het coalitieakkoord “Evenwicht en Energie”. Een belangrijke opgave daarbij was het terug in balans brengen van onze financiën. We hebben daarvoor in het begin van onze collegeperiode stevige bezuinigingsmaatregelen genomen in het sociaal domein, in combinatie met het verhogen van de lasten voor inwoners en ondernemers in onze stad. We hebben financiële rust en stabiliteit gebracht met moeilijke keuzes en we hebben daaraan vastgehouden. Ook in deze begroting. Niet gemakkelijk, wel noodzakelijk. We hebben laten zien dat we met een brede coalitie en vanuit soms verschillende politieke overtuigingen in staat zijn geweest om als één team te opereren met het belang van de inwoners, instellingen en bedrijven als gezamenlijk kompas. Het heeft ons in staat gesteld om te doen wat nodig is voor Eindhoven.
Tot op de dag van vandaag zijn we in staat om aanvullend op de landelijke regelingen extra ondersteuningsmaatregelen te nemen voor ondernemers en (maatschappelijke) organisaties die belangrijk zijn om Eindhoven een aangename, inclusieve en veerkrachtige stad te laten zijn. Een luxe die de meeste andere gemeenten in Nederland minder hadden. Onder andere doordat de decentralisaties in het sociaal domein bij veel gemeenten pas nu een stevige wissel op hun financiën trekken. Hoewel het de goede kant op lijkt te gaan, is de coronacrisis nog niet voorbij. Veel mensen zijn inmiddels gevaccineerd, een flink deel van de beperkende maatregelen is inmiddels afgeschaald en de landelijke ondersteuningsmaatregelen worden per 1 oktober afgebouwd. Maar er is nog steeds onzekerheid over wat er komend najaar gaat gebeuren. We weten niet of er nieuwe varianten komen waartegen de huidige vaccins minder effectief zijn of dat de vakantieperiode en het openen van scholen en universiteiten gaat zorgen voor een nieuwe golf van besmettingen (met alle beperkende maatregelen van dien). En we weten niet wat de impact gaat zijn van het stoppen van de landelijke regelingen voor de korte, maar zeker ook voor de lange termijn. Gaan er alsnog bedrijven failliet met alle gevolgen voor de werkgelegenheid of houdt de krapte op de arbeidsmarkt aan? Hoe ontwikkelt de culturele sector zich? Hoe zullen de langetermijneffecten uitpakken van corona op welbevinden, welvaart en de manier waarop we samenleven?
Los van corona hebben we op lokaal niveau te maken met de grote vraagstukken die dringend om actie op nationaal niveau vragen. Bijvoorbeeld oplossingen voor het stikstofvraagstuk, dat bepalend is voor het mogelijk maken van de groei van de stad (inclusief het oplossen van de schaarste op de woningmarkt). En natuurlijk het klimaatvraagstuk. Er staat de komende tijd nog heel wat op stapel. De uitdagingen en opgaven zijn groot en daar moeten we als lokaal bestuur goed op anticiperen. Onze laatste begroting in deze coalitieperiode wil daar een stevige bijdrage aan leveren.
Stevig fundament voor de komende jaren
Zoals beschreven in de Jaarrekening 2020 kijken we, ondanks corona, terug op mooie resultaten. Lastige, vaak langlopende dossiers hebben we aangepakt en grotendeels opgelost. We hebben flinke stappen gezet om de ambities uit ons coalitieakkoord te realiseren. En we hebben voor Eindhoven een aantal stippen op de horizon gezet en een aantal strategische keuzes gemaakt die de basis vormen voor de toekomstige ontwikkeling van de stad. Daarmee anticiperen we op de onontkoombare groei van de stad in de meest brede zin van het woord. Ruimtelijk hebben we dat gedaan met de Verdichtingsvisie, de inzet op de ontwikkeling van het Stationsgebied/KnoopXL en ambitieuze nieuwe gebiedsontwikkelingen. Waarmee voor nu en in de toekomst de woonbehoefte van onze inwoners tegemoet willen komen. We hebben de blik van Brede Welvaart geïntroduceerd als hulpmiddel en instrument om evenwichtige afwegingen te maken. Met een goede balans tussen welvaart en welzijn, tussen economie en ecologie. We pionieren hiermee om alle aspecten die relevant zijn in het leven van mensen goed tegen elkaar af te kunnen wegen: gezondheid, vrije tijd, werk, veiligheid, onderwijs, zorg, wonen, natuur, leefomgeving en natuurlijk ook materiële welvaart. Met het traject Blik op Eindhoven zijn we het gesprek met onze inwoners aangegaan om een meer inzicht te krijgen hoe het met ze gaat en wat belangrijk is in het leven van de Eindhovenaar. Juist in deze coronatijd is dat van groot belang.
Daarnaast staat de verdere doorontwikkeling en transformatie van het sociaal domein hoog op de agenda. Doordat er meer (financiële) rust in het sociaal domein is gekomen, is er ruimte om flinke stappen te zetten met de transformatieopgave. We krijgen steeds beter zicht op wat er nodig is om deze visie realistisch vorm te geven in de uitvoering. Het fundament voor de verdere doorontwikkeling van het sociaal domein is inmiddels stevig. Ook omdat we met deze begroting de nodige (financiële) zekerheden en vangnetten inbouwen zodat we de komende jaren volop kunnen werken aan de verdere transformatie.
Dit alles legt het fundament voor de vaak genoemde ‘schaalsprong’ van Eindhoven: het mogelijk maken van een verantwoorde groei van de stad met behoud van de unieke kwaliteiten van de Eindhovense samenleving. Verantwoorde groei betekent goed omgaan met complexer wordende vraagstukken op het gebied van veiligheid en leefbaarheid, tegengaan van achterstanden, groeiende diversiteit aan inwoners, voldoende aantrekkelijke en veel betaalbare woningen in aangename wijken, voldoende werkgelegenheid, goede bereikbaarheid, een passend voorzieningenaanbod op het gebied van sport, cultuur en recreatie en de grote opgaven zoals de klimaatopgave en verduurzaming in combinatie met de verdichting en verstedelijking. De schaalsprong gaat dus over een groeiende stad waarin jongeren en ouderen en mensen met verschillende achtergronden goed kunnen samenleven, kinderen goed onderwijs krijgen, waar Eindhovenaren goede zorg kunnen hebben, waar voldoende ruimte is voor sporten en bewegen (ook in de openbare ruimte) en waar mensen kunnen werken. Dat geldt zowel voor de ontwikkeling van de nieuwe stukken stad die we de komende jaren gaan realiseren, zoals bijvoorbeeld KnoopXL, als voor de ontwikkeling van de bestaande stad en wijken. De schaalsprong raakt de hele stad en alle inwoners en is daarmee de belangrijkste strategische opgave voor de toekomst.
De stad groeit hard en de samenleving vraagt om nabijheid van de overheid, omdat de vraagstukken groter en complexer worden. Zoals aangegeven in de Kadernota raakt deze schaalsprong ook de gemeentelijke organisatie: er moet kwalitatief en kwantitatief met de stad mee ‘gesprongen’ worden. Het is een flinke opgave om de stad op ruimtelijk, sociaal en veiligheidsgebied te kunnen ontwikkelen. Het is onze ambitie om daarin met de stad ‘mee te springen’. Om die nabijheid en groei ook daadwerkelijk te organiseren én om dit goed, efficiënt en integraal te doen, is de (aansturing van de) organisatie en een goede bedrijfsvoering randvoorwaardelijk. Dit is immers het motorblok van de gemeentelijke organisatie.
Op personeelsgebied wordt het ook voor ons een steeds grotere uitdaging om vacatures in te vullen. We zullen moeten investeren om te zorgen voor een professioneel en divers personeelsbestand. Dat betekent ook dat we extra inzet moeten doen om voor de huidige medewerkers een aantrekkelijke werkgever te blijven, die hen ontwikkelingskansen biedt. Om ervoor te zorgen dat de digitale gegevens van inwoners veilig zijn, moeten we de ontwikkelingen op ICT-gebied bijhouden. Daarvoor is veel capaciteit nodig, onder andere op het gebied van cyber-security. Ook moeten we anticiperen op ethische en maatschappelijke vraagstukken en ongewenste effecten van de steeds verdergaande digitalisering in de samenleving. Daarnaast willen we de kwaliteit van de dienstverlening aan onze inwoners en ondernemers verder doorontwikkelen met uitbreiding van de mogelijkheden voor digitale dienstverlening en meer mogelijkheden voor contactmomenten (zoals het voortzetten de chatfunctie). Daarom heeft ook de informatievoorziening een inhaal- en verbeterslag nodig, zodat onze interne processen sneller en efficiënter worden, zoals de datakwaliteit voor de WOZ-waarderingen.
In deze begroting hebben we ruimte gecreëerd om in te spelen op de groei van de stad. Om die groei verantwoord te laten zijn, investeren we nu extra in een aantal kansen en noodzakelijke bewegingen om de stad aangenaam en leefbaar te houden. Ook vanuit het Brede Welvaartsperspectief zijn dit ‘no regret’- impulsen:
Vergroening van de stad
Het groen vertegenwoordigt een unieke kwaliteit die sterk bijdraagt aan een gezonde, klimaatrobuuste en (be)leefbare stad. Niet alleen voor onze huidige inwoners, maar ook voor de vele mensen die de komende jaren een nieuwe toekomst in Eindhoven gaan opbouwen. Verdere vergroening is ook noodzakelijk in het licht van de verdichtingsopgave. Aantrekkelijke groene gebieden voor ontspanning, beweging en ontmoeting geven noodzakelijk tegenwicht tegen een dichter bebouwde omgeving. We willen naar een stad van ‘samen’ en van ‘groen en gezond’. De unieke groene wiggen (Genneper Parken, Brainport Park en de Karpen) vormen robuuste groenstructuren voor Eindhoven. We investeren vanaf komend jaar structureel extra in de groenstructuren om deze verder te verbeteren en te versterken, onder andere door extra verwerven van gronden, versterken van de biodiversiteit en het recreatief (mede)gebruik. We zien dit als een noodzakelijke opgave die we graag samen met onze inwoners en partners oppakken.
Versnelling bouwoffensief
De woningmarkt is oververhit. Ondanks de coronacrisis is de vraag naar woningen onverminderd hoog.
Het woningtekort leidt momenteel tot maatschappelijke ontwrichting, met name voor starters, middeninkomens en kwetsbare huishoudens. Veel van onze huidige inwoners zitten vast en nieuwe inwoners vinden geen plaats in onze stad. Het versnellen van de woningbouwproductie is al langer onze prioriteit. Eind 2017 zijn we gestart met een bouwoffensief gericht op het verhogen van de jaarlijkse woningbouwproductie. Er is nu aanvullend actie nodig. Met deze begroting gaan we structureel en incidenteel extra investeren in de versnelling van woningbouw, mede naar aanleiding van de motie Werk aan de winkel bij de versnelling woningbouw. Doel is om de woningbouwproductie aan te jagen, zodat we tot 2024 meer en versneld woningen kunnen bouwen. We zetten tijdelijke middelen in voor extra personeel in een speciaal team dat zich hier op focust. Met de structurele impuls kunnen we onder andere investeringen, onderzoeken en maatregelen financieren die nodig zijn om de woningbouw de komende jaren te versnellen.
Nabije wijkbibliotheken verbinden
Eindhoven kent naar schatting 23.000 inwoners die moeite hebben met lezen, schrijven, rekenen en omgaan met de computer. De maatschappelijke gevolgen zijn fors, denk aan werkloosheid, problemen met de gezondheid, schuldenproblematiek en taalachterstand bij kinderen. Daarbij zijn laaggeletterden minder actief in het vrijwilligerswerk en doen ze vaker een beroep op extra zorg, uitkeringen en armoedemaatregelen. Ook eenzaamheid is een groeiend probleem, onder andere bij ouderen, de jeugd, internationals en internationale studenten. Dit zijn maatschappelijke vraagstukken waaraan de bibliotheek, in samenwerking met andere partijen in de stad, een belangrijke bijdrage kan leveren. Dit werd ook geconcludeerd door een externe adviescommissie in haar rapport ‘Brede welvaart? Brede bibliotheek! Op weg naar een Eindhovense Bibliotheek van de Toekomst’ wat op 6 april 2021 aan de raad is aangeboden naar aanleiding van de door de raad op 3 november 2020 aangenomen motie ‘Onderzoek naar de Bibliotheek van de (nabije) toekomst’. We kiezen daarom voor een structurele intensivering voor stadsdeelbibliotheken die onder andere door nabijheid en toegespitste programmering stevig kunnen bijdragen aan brede leesbevordering, ontmoeting en het tegengaan van eenzaamheid. Met als doel een verbonden samenleving.
Aanpakken ondermijning
Goede en betaalbare woningen en de juiste voorzieningen maken een wijk en stad aantrekkelijk om te wonen. Maar dat alleen is niet voldoende. Je veilig voelen in je stad en in je woonomgeving is een belangrijke randvoorwaarde daarvoor. Met een groeiende stad wordt ook het veiligheidsvraagstuk prangender en complexer. Soms zijn veiligheidsvraagstukken heel zichtbaar. Woonoverlast in wijken door illegale woningsplitsingen en -kamerverhuur is zo’n voorbeeld. Soms liggen veiligheidsvraagstukken onder de oppervlakte en zorgen ze in die luwte voor rot in de samenleving. Een voorbeeld daarvan is het investeren in de bovenwereld van (grote) winsten uit criminele activiteiten. Deze vormen van ondermijning zorgen er sluipenderwijs voor dat wijken en buurten onprettige plekken worden om te wonen en leven. De ontwikkelingen in de Kruisstraat in de afgelopen jaren zijn daarvan een goed voorbeeld. Daarom geven we met deze begroting een extra structurele impuls aan (meer capaciteit bij) veiligheid, handhaving en voor het tegengaan van ondermijning.
Hoogspanningslijnen onder de grond
We hebben in 2019 uitwerking gegeven aan het coalitieakkoord ten aanzien van verkabeling en de haalbaarheid van het ondergronds brengen van de hoogspanningslijnen. Naar aanleiding daarvan hebben we het ministerie van EZ in 2020 schriftelijk verzocht om verkabeling in de uitwerking van het wetsvoorstel Stroom beter mogelijk te maken. In 2019/2020 hebben we met Tennet verkend of verkabeling in Acht mogelijk te maken zou zijn met uitbreiding van de hoogspanningslijn Tilburg-Eindhoven met een derde tracé. Mede op grond van de motie Verkabelen Hoogspanningslijnen bij de kadernota hebben we Tennet recent verzocht een haalbaarheidsonderzoek uit te voeren naar het verkabelen (ondergronds brengen) van de 150kV hoogspanningslijn in noord Eindhoven (Acht/Woensel). Als onderdeel van het haalbaarheidsonderzoek willen wij als gemeente Eindhoven € 5 miljoen beschikbaar stellen om ons deel van de opgave te bekostigen. Zo zetten we een belangrijke stap in een proces om te komen tot een gerichte kwaliteitsimpuls van het gebied en met nieuwe ruimte voor stedelijke ontwikkeling. Niet alleen voor woningbouw maar juist ook voor de leefbaarheid door een groene kwaliteitsimpuls.
Door een prudent financieel beleid zijn onze financiën de afgelopen jaren op orde gekomen en hebben we weer een financieel solide basis. Tijdens de coronacrisis hebben we aangetoond dat we kunnen opschakelen waar nodig, zonder dat de financiële stabiliteit in gevaar komt. Deze koers blijven we volgen. In lijn met de Kadernota gebruiken we deze begroting onder andere om een flink deel van onze investeringen in de afgelopen jaren structureel te maken. We leggen met bovengenoemde extra impulsen een stevig fundament voor de verantwoorde groei van de stad. Onze opvolgers kunnen zo met een schone lei aan de slag.
Daarnaast heeft de raad bij de behandeling van de Kadernota ons met moties aangespoord tot aanvullingen en aanscherpingen op de voorstellen die in de Kadernota zijn gedaan. Dit hebben wij zeer gewaardeerd en veel van de moties zijn dan ook omarmd en verwerkt in deze begroting. In onderstaande paragrafen laten we langs de lijnen van het coalitieakkoord zien hoe we inhoudelijk omgaan met de voorstellen uit de Kadernota en de verschillende moties en toezeggingen die bij de behandeling in de raad zijn gedaan. De financiële uitwerking hiervan vindt u in de financiële hoofdlijn van deze begroting.
Zorgzaam en zorgvuldig
Het realiseren van een toekomstbestendig sociaal domein is en blijft een belangrijke prioriteit. Nadat we in het begin van onze collegeperiode vooral ingezet hebben op het beheersen van de financiën, is er inmiddels ruimte ontstaan om flinke stappen te zetten om te investeren en ontwikkelen. Met de menselijke maat als uitgangspunt.
De verwachting was dat de pandemie zou leiden tot een verzwaring van armoede- en schuldenproblematiek, onderwijsachterstanden, werkloosheid en ondersteuning aan de meest kwetsbaren. Opgaven als gezondheid en preventie kregen zowel landelijk als lokaal daarom prioriteit. Voor een deel zien we deze verwachting bewaarheid worden, maar het is nog te vroeg om de langetermijneffecten goed te kunnen overzien. De investeringsruimte in 2022 benutten we onder meer voor deze prioritaire beleidsopgaven.
Hoewel we dus nog beperkt zicht hebben op de sociaal-maatschappelijke gevolgen van de pandemie, zetten we in ieder geval komend jaar stevig in op het integrale gezondheidsbeleid. Corona heeft het belang en de noodzaak daarvoor benadrukt. We werken met de insteek van positieve gezondheid, met een gebiedsgerichte benadering en met de ambitie dat iedere Eindhovenaar er drie gezonde jaren bij krijgt en we gezondheidsverschillen verkleinen. De scope is daarmee breder dan alleen ‘niet ziek zijn’. Het betreft het hele scala van sport en beweging, voeding, mentale veerkracht, verbondenheid en meedoen met de samenleving, tegengaan van eenzaamheid en het leven in een gezonde omgeving. Vanuit een integraal en samenhangend programma gaan we hier met partners de komende jaren werk van maken. Onder andere samen met het expatcenter zetten we in op het verzachten van de gevolgen van de coronacrisis voor onze internationals, want ook zij voelen zich soms sociaal geïsoleerd en hebben zorgen over hun financiële situatie en hun toekomst.
De trends en ontwikkelingen en de ervaringen uit de praktijk laten verder zien dat we aan de juiste grote maatschappelijke uitdagingen werken en ook moeten blijven werken. Rode draad in ons sociaal domein blijft dat we onze inwoners goed en snel helpen met hun ondersteuningsvragen. Goede en efficiënte dienstverlening staat daarom altijd centraal. Om toenemende ongelijkheid tegen te gaan is het essentieel om samen met onderwijspartners kansengelijkheid te vergroten in het onderwijs. Daarom is er ook een extra intensivering om vroegtijdig schoolverlaten tegen te gaan en om extra mogelijkheden te bieden zoals de Trudo Weekendschool en het T+huis. Kansengelijkheid betekent ook inzet om inwoners te blijven scholen en snel naar werk te begeleiden én om vroegtijdig financiële problemen aan te pakken.
Het is voor de komende jaren een grote uitdaging om te investeren in transformatie, hervorming en toekomstbestendigheid en tegelijkertijd te blijven zorgen dat het sociaal domein financieel en beheersmatig op orde blijft. We zien voor de komende jaren dan ook twee grote aanvullende prioritaire opgaven op het gebied van jeugd en op het gebied van huisvesting van kwetsbare inwoners.
Naar aanleiding van de arbitrage die de VNG heeft aangespannen, heeft het kabinet erkend dat er te weinig geld beschikbaar is gesteld voor een houdbaar jeugdstelsel. Daarom zijn voor 2022 extra middelen beschikbaar gesteld aan de gemeenten. Besluitvorming over extra middelen voor latere jaren wordt aan een nieuwe regering over gelaten, maar gemeenten mogen in hun begroting nu al rekening houden met structureel meer middelen. Dit betekent dat ook Eindhoven meer ruimte krijgt voor invulling van de jeugdzorg boven op de ruimte die we reeds in de Kadernota voorzien hadden. De financiële hoofdlijn gaat hier nader op in. We zijn daarom voortvarend aan de slag om een aanpak te ontwikkelen om de jeugdzorg te versterken. Dit is ook toegezegd naar aanleiding van de motie ‘De nieuwe crisis speelt zich af in de Jeugdzorg’ die bij de behandeling van de Kadernota is ingediend. Met daarbij onze WIJ-visie als belangrijk richtsnoer en kompas. Daarnaast hebben we ingezet op preventief jeugdbeleid, waarmee we in 2022 starten. We stellen 6 ton extra structureel beschikbaar voor een stadsbrede aanpak voor jongerenwerk. Het daadwerkelijk realiseren van concrete en bestendige hervormingen in de jeugdzorg is door de omvang, complexiteit en urgentie ook een grote opgave voor de komende coalitie.
We zijn landelijk actief in VNG-verband om te werken aan structurele verbeteringen van de wet- en regelgeving aan de hand van een landelijke hervormingsagenda. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om zaken als de mate van beleidsvrijheid van gemeenten, het verhelderen van de ‘breedte’ van de Jeugdwet (wie is verantwoordelijk voor welke zorg?) en het gewenste uitvoeringsniveau bij complexe, specialistische zorgvragen die het lokale niveau overstijgen. Het doel hiervan is het verbeteren van de hulpverlening met meer grip op de financiën.
Kortom, we zijn blij met de erkenning van het Rijk dat er meer geld nodig is voor de jeugdzorg en dat verbeteringen noodzakelijk zijn in het huidige stelsel. We voelen een grote urgentie om stappen te zetten. Met daarbij de kanttekening dat we hierin afhankelijk zijn van de mogelijkheden van de partners in de jeugdzorg. Zij kampen onder andere met schaarste van personeel en het oplossen daarvan vraagt tijd. We moeten er dus rekening mee houden dat oplossen van de problemen in de jeugdzorg een zaak is van lange adem. Dat krijgen we niet in één jaar gerealiseerd. We zorgen er daarom voor dat geld dat beschikbaar is gesteld voor de jeugd ook voor de jeugd behouden blijft. Zo maken we onze begroting op dit punt realistisch en robuust.
Een dak boven je hoofd is, naast inkomen en werk, de belangrijkste component om mee te kunnen doen in de samenleving. We zijn als gemeente verantwoordelijk voor het huisvesten van kwetsbare inwoners. Door gebrek aan beschikbare woningen zijn er geen doorstroommogelijkheden en verblijven mensen langer in zorg (beschermd wonen of de maatschappelijke opvang) dan nodig. We zetten dure zorgvoorzieningen in om een, van oorsprong, woonvraagstuk op te lossen.
De BUIG is tenslotte traditioneel ook een uitdaging voor onze begroting omdat deze post fluctueert en lastig te voorspellen is. Corona maakt de onzekerheid hierover alleen maar groter omdat we nog onvoldoende zicht hebben wat het stoppen van de landelijke ondersteuningsmaatregelen op termijn gaat betekenen voor de instroom. Het Huis naar Werk is nu in ontwikkeling met als doel om - in samenwerking met vele partners en regiogemeenten - de instroom van werklozen zo laag mogelijk te houden en iedereen passend advies te geven over werk, scholing of ontwikkeling. We leggen hiermee de lat hoog. Dit doen we met als uitgangspunt: klantgerichte dienstverlening door het bundelen van versnipperde loketten naar één centrale ingang. In de Brainportregio liggen heel veel kansen op de arbeidsmarkt, voor iedereen. In het Huis naar Werk streven we naar goed zicht op de kansrijke beroepen. Door bemiddeling en/of scholing willen we mensen helpen aan een duurzame plek op de arbeidsmarkt. Op de korte termijn hebben we (vanwege corona) wel een stijging van de instroom gezien. We verwachten echter vooralsnog dat we de financiële fluctuaties meerdere jaren kunnen opvangen met het gereserveerde bedrag in het weerstandsvermogen, zodat we nu geen aanleiding zien om daar in deze begroting aanvullende financiële gevolgen aan te verbinden.
Tijdens de behandeling van de Kadernota is naar aanleiding van een ingediende motie gesproken over de kostendelersnorm in de bijstand, vanuit de wens om oneerlijke gevolgen hiervan voor inwoners tegen te gaan. Zoals toegezegd door het college gaan we hier de komende periode mee aan de slag, net als met de mogelijkheden om scholingstrajecten met behoud van uitkering te realiseren.
Sterk en stedelijk
Zoals aangegeven in de inleiding brengt de groei van de stad forse opgaven met zich mee die groter zijn dan onze eigen lokale mogelijkheden. Er moet de komende jaren flink geïnvesteerd worden in een aantal strategische opgaven zoals de ontwikkeling van het stationsgebied/KnoopXL, de bereikbaarheid inclusief de schaalsprong in het OV-systeem (met de inbreng van de Brainportlijn in het Nationaal Groeifonds als goed voorbeeld). We zullen ook noodzakelijke investeringen in de bestaande stad moeten doen, zoals in de wijken en het versterken van ons voorzieningenniveau. Ook een goede bereikbaarheid is randvoorwaardelijk voor de groeiende stad. Door verdichting en de vele bouwactiviteiten wordt het steeds drukker in het verkeer. Door corona zien we ook veranderingen in het mobiliteitsgedrag van weggebruikers. We stimuleren verandering naar meer lopen, fietsen, OV-gebruik en deelmobiliteit en zetten in op het verbeteren van de verkeersveiligheid. Het gaat om gerichte acties en interventies voor, tijdens en na realisatie van infrastructurele werken, zoals fietsroutes of herinrichtingen naar 30 km/u. We investeren daarom ook extra in de mobiliteitstransitie. Daarnaast vraagt de stad om stevige investeringen in klimaat en duurzaamheid, daar gaan we in een aparte paragraaf op in. We voelen de verantwoordelijkheid om voor de huidige en de nieuwe Eindhovenaren te blijven werken aan een aantrekkelijke en plezierige stad om te wonen, leven en werken. En dat doen we samen met Rijk en provincie. Daarom is het zo belangrijk dat het gezamenlijke, regionale Brainport-bid goed landt in het nieuwe regeerakkoord. Dat geeft namelijk de ‘haakjes’ voor rijksbetrokkenheid bij onze regio en de ontwikkeling van onze stad. Met de Regio Deal hebben we weliswaar kunnen profiteren van een eenmalige impuls van het Rijk in ons voorzieningenniveau, maar voor de komende jaren vraagt verantwoorde groei van de (regio) Eindhoven een structurele impuls. Niet voor niets zetten we ons al jaren in voor een andere verdeling van het gemeentefonds die meer recht doet aan de positie van onze stad. Deze lobby gaat nog steeds de goede kant op, maar zekerheden zijn er vooralsnog niet. We blijven hier dan ook stevig op inzetten. Tegelijkertijd zullen we zelf ook onze bijdrage moeten leveren en daarom zorgen we ook in deze begroting voor stevige voeding van onze strategische investeringsagenda.
Belangrijke onderlegger voor de groei van de stad is het Ontwikkelplan Centrum (OPC). Dit is de basis voor een aantal strategische investeringen en het kompas voor de verdere doorontwikkeling van het centrumgebied. Maar de stad is groter dan het centrum. Daarom willen we komen tot een Ontwikkelplan Eindhoven (OPE). Een ‘kopvisie’ waarbij de ruimtelijke ontwikkeling van de hele stad in samenhang wordt bezien. En daarbij gaat het niet alleen om de fysieke mogelijkheden, maar een integraal beeld: ruimte, mobiliteit, duurzaamheid, sociale-maatschappelijke- en culturele voorzieningen, onderwijs, sport, zorg, et cetera. En dit alles in ontwikkelgebieden en in de bestaande stad en wijken. Daarmee wordt het een kompas voor de wijze waarop de groei van de stad de komende jaren verantwoord en toekomstbestendig vorm kan krijgen. Daarnaast wordt het een leidraad die er ook voor moet zorgen dat de verschillen in Eindhoven niet te groot worden. Met dit OPE als hulpmiddel kan het volgende college de noodzakelijke vervolgstappen zetten in de doorontwikkeling van Eindhoven. De toenemende complexiteit van onze opgaven vraagt meer dan alleen een goed ontwikkelplan. Ook aanvullende onderzoeken en verkenningen zijn nodig. In deze begroting maken we daarom ruimte boven op de bestaande middelen voor onderzoek en ontwikkeling. En we gaan aan de slag met de herinrichting van de Boschdijk binnen de ring omdat de huidige inrichting niet voldoet aan de gewenste (beeld)kwaliteit. De Boschdijk wordt verkeersveiliger, groener en aantrekkelijker. Een mooi voorbeeld hoe we werk met werk maken om onze ambities in samenhang te realiseren.
Uiteraard vraagt een groeiende stad ook een stevig economisch fundament en een sterk bedrijfsleven. Naast de Brainportagenda die op het hightech-bedrijfsleven is gericht, blijven we onverkort inzetten op het versterken van het lokale Eindhovense bedrijfsleven. We geven voortvarend uitvoering aan het MKB-plan. Ook zetten we stevig in op het stimuleren en faciliteren van startups. Met het zetten van stappen in de verdere uitbreiding van de Brainport Industries Campus faciliteren we de maakindustrie om te ondernemen. De vraag naar interessante werkplekken blijkt – ondanks corona en de trend van meer thuiswerken – onverkort aanwezig. Tenslotte hebben de recente verkopen van BIC en HTCE ons opnieuw bewust gemaakt van de toenemende internationalisering van ons economisch ecosysteem en de noodzaak om scherp zicht te hebben op de eventuele kwetsbaarheden, inclusief een adequate borging van het publieke belang. Hierin trekken wij nauw op met Rijk, provincie en het regionaal bedrijfsleven.
Met de Lokale Educatieve Agenda hebben we een goed instrument in handen om met de scholen het gesprek aan te gaan over het nationaal programma Onderwijs en hoe we dit kunnen laten werken om te zorgen dat onze schoolgaande jeugd zo min mogelijk schade ondervindt door de coronatijd. Onze insteek daarbij is – in de geest van de tijdens de behandeling van de Kadernota ingediende motie ‘Actieplan Eerlijke Kansen’ – in te zetten op het voorkomen van onderwijsachterstanden en het tegengaan van verschillen in de kansen voor leerlingen uit wijken met relatief hoge onderwijsachterstanden en hoog percentage onderadvisering. Daarnaast zetten we in op de afronding van het Integraal Huisvestingsplan voor het Primair Onderwijs en de uitbreiding van de Internationale School, zodat alle lopende dossiers op het gebied van onderwijshuisvesting deze periode afgerond worden.
Frisse lucht en nieuwe energie
Zoals ook aangegeven in de inleiding is de klimaatopgave een groot en urgent mondiaal, nationaal en lokaal vraagstuk. De klimaatverandering gaat sneller dan gedacht. Extreme weersverschijnselen (brand, cyclonen, overstromingen) gaan vaker tegelijk voorkomen, soorten sterven uit, en de voedselproductie wordt instabiel wat wereldwijde risico’s heeft met meer hongersnoden tot gevolg. Dit blijkt uit het recente klimaatrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), de toonaangevende klimaatwerkgroep van de Verenigde Naties. Daarin wordt aangeven dat zonder drastische maatregelen geen enkele plek op aarde veilig zal zijn en dat we nu onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Gegeven het (maatschappelijk) belang van de opgave en de kansen die verduurzaming biedt voor de regio, nemen we onze verantwoordelijkheid. Vanaf 2022 zijn er extra structurele middelen voor de verduurzaming van onze stad vrijgemaakt. Hiermee kunnen we in 2022 onze activiteiten die veelal met tijdelijk geld zijn opgestart continueren en intensiveren. In lijn met onze toezegging naar aanleiding van de motie ‘Isoleren woningen’ die bij de behandeling van de Kadernota is ingediend, gaan we het isolatieprogramma versterken om tegemoet te komen aan de wens van de inwoners voor meer ondersteuning in het verduurzamen van hun woningen om de energietransitie betaalbaar te houden. Hierbij hebben we extra aandacht voor het thema energiearmoede. We werken hierbij nauw samen met de Eindhovense woningcorporaties.
Ook kunnen we een impuls geven aan thema’s die nog onvoldoende aandacht konden krijgen en pakken we nieuwe thema’s op zoals het verduurzamen, circulariteit en onderzoek voor het uitfaseren van onze biomassacentrale. En vanzelfsprekend zetten we de verduurzaming van onze eigen gemeentelijke gebouwen door. Het aanpakken van klimaatverandering kunnen we niet alleen, we sluiten klimaatdeals en zetten het klimaatnetwerk door.
Voor de totaal benodigde klimaatopgave zijn we echter vooral afhankelijk van extra middelen van het Rijk. Het is nu zaak dat men in Den Haag ook de noodzaak gaat voelen. Europa biedt ons in ieder geval veel kansen. In de Europese begroting wordt fors ingezet op het realiseren van de klimaatambities zoals recent door de Europese Commissie gepresenteerde pakket ‘Fit for 55’: een ambitieuze strategie en concrete maatregelen om te komen tot 55% CO2-reductie in 2030. Met de structurele middelen die in deze begroting zijn vrijgemaakt, kunnen we ervoor zorgen dat wij klaar staan wanneer er middelen van het Rijk en/of andere subsidies komen. En dat we tegelijkertijd flinke stappen kunnen blijven zetten naar een gezonde, klimaatneutrale, klimaatbestendige, circulaire en groene stad. Met het versterken onze eigen inkoopfunctie op dit gebied en het slim verduurzamen van ons vastgoed, leveren we daar als gemeente zelf ook een bijdrage aan.
Naast het reduceren van de CO2-uitstoot en het zorgvuldig omgaan met grondstoffen, hebben we ook een grote taak om veranderende omstandigheden als hitte, droogte en wateroverlast een plek te bieden in onze stad. Dit doen we zowel in onze binnenstad, als in de wijken en onze prachtige parken. Verder vergroenen is het sleutelwoord om dat mogelijk te maken. Dit in lijn met de toezegging van het college naar aanleiding van de motie ‘Groen, Groener, Groenst’. We gaan daarom voortvarend door met het verder vergroenen van de binnenstad. Zo starten we met de vergroening van het Stratumseind en werken de plannen verder uit voor een aantal groenplekken uit het Groenplan Centrum binnen de ring, waaronder het Wilhelminaplein en de extra inzet voor uitvoering van het inrichtingsplan Genneper Parken. We gaan door met vergroenen van de wijken en zetten speciaal in op de groenarme wijken en schoolpleinen. Met extra aandacht voor de participatie vanuit de buurten zelf, doen we dit met het daartoe opgestelde plan van aanpak en in nauwe samenspraak met de omwonenden. Er gaan 127.500 tegels eruit en groen erin. Met extra middelen voor de ‘bestaande stad’ geven we een extra impuls. Ook hebben we tijdens de behandeling van de Kadernota naar aanleiding van een motie toegezegd dat we bezien of en hoeveel geld we kunnen vrijmaken voor een pilot van een jaar met bladkorven. Tevens zetten we in op de bestrijding van de overlast van ratten. Die ruimte hebben we gevonden en daar gaan we dus mee aan de slag in 2022.
Stad met een groot hart
Eindhoven is altijd een stad geweest waar voor iedere portemonnee een geschikte woning aanwezig was. Dat is de afgelopen jaren door de crisis op de woningmarkt drastisch veranderd. Bouwen van voldoende en voor iedereen betaalbare woningen in aantrekkelijke wijken is daarom een randvoorwaarde om de groei van de stad mogelijk te maken. Daarnaast is het ook noodzakelijk om de huidige druk op de woningmarkt te verlichten zodat de spiraal van groeiende huizenprijzen en daarmee schaarste aan betaalbare woningen doorbroken kan worden. Om veel, snel en slim te bouwen geven we een krachtige impuls aan ons bouwoffensief om te komen tot een verdere versnelling van de bouwopgave. De raad heeft hier ook tijdens de behandeling van de Kadernota nadrukkelijk toe opgeroepen. Dit heeft geresulteerd in een versnellingsplan waar we op tal van onderwerpen naar verdere optimalisatie en versnelling zoeken. Het optimaliseren van de werkprocessen, samenwerking met de corporaties en marktpartijen en maatregelen om speculatie in te perken, zijn zaken die we al in gang hebben gezet. Verder worden maatregelen uitgewerkt zoals een ‘dedicated team’, bulkvergunningen, gecertificeerde bouwprocessen, tijdelijke woningbouw en gestandaardiseerde woningbouw. En natuurlijk zoals gezegd, in nauwe samenwerking met de Eindhovense woningcorporaties omdat zij een cruciale rol vervullen om de betaalbaarheid van voldoende woningen te borgen.
Het vraagstuk van voldoende woningen speelt niet alleen in Eindhoven. Daarom zetten we ons ook landelijk in om samen met het Rijk te komen tot betere wet- en regelgeving, zoals een zelfbewoningsplicht en het wegnemen van belemmeringen voor (betaalbare) woningbouw, zoals de verhuurdersheffing voor woningcorporaties. Doordat we met het stedelijk gebied een Woondeal hebben gesloten, zijn de lijnen naar het Rijk kort. Nationaal wordt de urgentie voor voldoende woningbouw in het stedelijk gebied Eindhoven erkend. We plukken hier de vruchten van door ons succesvol beroep op de rijksmiddelen voor de Woningbouwimpuls.
We hebben daarnaast te maken met de invoering van de Omgevingswet wat een extra beroep doet op onze organisatie. We proberen daar werk met werk te maken, maar invoering van een dergelijke ingrijpende wet die bijvoorbeeld een stevige impact heeft op de planvorming en vergunningverlening, vraagt extra inzet. Daarvoor maken we ook ruimte omdat we de ontwikkelingen in de stad niet in de pauzestand kunnen en willen zetten.
Aantrekkelijke wijken is een randvoorwaarde voor goed wonen. Wanneer we gegevens en signalen over leefbaarheid, welzijn, welvaart en kwetsbaarheid aan elkaar koppelen zien we dat een aantal buurten op
meerdere thema’s slechter scoren dan andere buurten of het gemiddelde van de stad. Er is in deze buurten sprake van een combinatie van problemen rond thema’s zoals welzijn, geld, taal, gezondheid, welbevinden en leefbaarheid en een potentiële kwetsbaarheid. De stapeling van diverse maatschappelijke ontwikkelingen is door achtergebleven investeringen van woningcorporaties en gemeente - door wettelijke en financiële uitdagingen – gegroeid. Het is tijd om in te spelen op de grote maatschappelijke problemen in de wijken. In deze begroting maken we daar ruimte voor. We zetten extra in op het versterken van het integraal gebiedsgericht werken. Vanuit de gemeente zetten we meer capaciteit in op het samenspel van veiligheid en de sociaaleconomische ontwikkelingen.
Goede voorzieningen in de wijk zijn daarnaast van groot belang. Denk daarbij aan bijvoorbeeld aan winkelvoorzieningen en nabije mogelijkheden voor sport en recreatie. Met het sportakkoord en het uitvoeringsplan Sport hebben we daarvoor de goede instrumenten in handen. Niet alleen past drempelverlaging om te bewegen in ons integraal gezondheidsprogramma, maar het is natuurlijk ook gewoon leuk om te doen. Bovendien kan het positief werken voor de sociale samenhang in de buurt, doordat mensen samen hiermee aan de slag zijn.
De binnenstad staat de komende jaren voor grote uitdagingen. Niet alleen door de bouwopgave, maar ook door het veranderd winkelbeeld. We gaan dan ook aan de slag met de binnenstad en zes focus-winkelgebieden om deze verder te versterken en aantrekkelijker te maken. Naast de herijking van de binnenstadsvisie zetten we waar mogelijk en nodig in op transformatie om deze winkelgebieden toekomstvast te maken. Onder andere kijken we daarbij naar het vrij parkeren in het weekend bij WoensXL, zoals ook bij de behandeling van de Kadernota is toegezegd. Ook maken in deze begroting financiële ruimte om invulling te geven aan onze toezegging op de ingetrokken motie Wel horeca, geen precario om in 2022 een nultarief te hanteren voor de precario op terrassen. Aangezien het mandaat voor het opleggen van precariobelasting bij de raad ligt, wordt de uitvoering hiervan concreet gemaakt met het raadsvoorstel Tot het vaststellen van de Verordeningen gemeentelijke belastingen, heffingen en rechten 2022.
Tenslotte
Ook dit jaar was het door alle actuele onzekerheden en de grote maatschappelijke opgaven die voor ons liggen in de dynamiek van de ontwikkeling van de stad, niet eenvoudig om een solide begroting op te stellen. Een begroting die verantwoorde groei en ontwikkeling van nieuwe stukken stad mogelijk maakt en die ook recht doet aan de opgaven in de bestaande stad. En een begroting die ons in staat stelt om flexibel in te spelen op de kansen die voorbijkomen en om onze verantwoordelijkheid te nemen in onze samenwerking met Rijk en provincie. Een samenwerking die noodzakelijk en randvoorwaardelijk is om de potentie van Eindhoven als centrumstad van het hightech-ecosysteem ten volle te realiseren. Dat is niet alleen lokaal van waarde; het is een zaak van nationaal belang. Want juist hier vinden doorbraken plaats, worden systeemtransities versneld, verdienen we de kosten van de coronacrisis terug, leggen we de basis voor nieuwe (type) banen en leveren we een grote bijdrage voor Nederland en Europa aan het creëren van een eigen soevereine technologische positie in de wereld. De technologieën en innovaties die in deze regio worden ‘geboren’ leveren oplossingen voor urgente maatschappelijke uitdagingen en leveren tegelijkertijd werkgelegenheid en brede welvaart voor heel Nederland. De opgaven en investeringen in onze stad zijn mede om die reden te groot en te complex om als stad alleen te doen. We vragen het nieuwe kabinet dan ook met ons samen te werken en te investeren in toptechnologie en talent en in een goede én (inter)nationaal bereikbare leef- en werkplek. Dit vergt een lange adem en structurele inzet.
Naar onze mening zijn we er goed in geslaagd om in een dynamische periode en context deze begroting aan u te presenteren. Hiermee ligt er een solide fundament voor een nieuw college om Eindhoven de komende jaren de volgende stap in haar ontwikkeling te kunnen laten maken.